Ρητορικός Κύκλος Σάββατο 3 Νοεμβρίου, 2012
Στο πρώτο μέρος της αποψινής συνάντησης θα κάνω μια συνοπτική παρουσίαση του θέματος και των θέσεών μου. Θα δώσουμε τροφή κυρίως στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο , της λογικής διεργασίας. Στο δεύτερο και πιο ενδιαφέρον, θα διερευνήσουμε διαλεκτικά τα τυχόν ερωτηματικά που θα προκύψουν, ενεργοποιώντας και τη συμπληρωματική λειτουργία του δεξιού ημισφαιρίου, δηλαδή τη συναισθηματική-διαισθητική νοημοσύνη. Αν καταφέρουμε αυτή την εναρμόνιση τότε, ίσως φωτίσουμε τα εξεταζόμενα ζητήματα και με μια δέσμη πνευματικής νοημοσύνης ...κάνοντας την κατανόησή μας στερεοσκοπική και ολιστική. Η δική σας λοιπόν συμμετοχή είναι καθοριστική για την καλή έκβαση του φιλόδοξου εγχειρήματος ... ....
Αν έχουμε απενεργοποιήσει τα κινητά και δέσει την προσοχή μας στο εδώ και τώρα μπορούμε να ξεκινήσουμε την πτήση μας στον διάδρομο απογείωσης ....
1) Τι είναι η ψυχοθεραπεία;
Πόσα είδη υπάρχουν;
2) Τι είναι η Αυτογνωσία;
3) Ποια είναι η σχέση ψυχοθεραπείας και Αυτογνωσίας;
---------------------------------------------------------------------------------
Ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία με ψυχολογικά μέσα η οποία αποσκοπεί :
1) στην αφαίρεση, μετατροπή ή επιβράδυνση της εξέλιξης υπαρχόντων συμπτωμάτων
2) στη μεταβολή διαταραγμένων διαδικασιών συμπεριφοράς
3) στην προαγωγή θετικής ανάπτυξης και εξέλιξης της προσωπικότητας.
Wolberg,1988
Σ' αυτόν τον ορισμό κατέληξε ο Wolberg, αφού ανέλυσε διεξοδικά 39 ορισμούς της ψυχοθεραπείας.
Σύμφωνα με τον τρίτο στόχο, η ψυχοθεραπεία δεν είναι μόνο μια διαδικασία για να μειώνει τα βάσανα της ζωής, αλλά και για να βελτιώνει την ποιότητα της ζωής. Όπως θα έλεγε ο Επίκουρος για την επίτευξη του ηδέως ζην, που είναι συνώνυμο με την αταραξία, την αοχλησία και την ευδαιμονία.
Μ'αυτή την οπτική, αντικαθιστώντας το συνθετικό «θεραπεία» (που υποδηλεί ασθένεια) με εκείνο της «ανάπτυξης», μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όσο πιο υγιής είσαι τόσο πιο πολύ ωφελείσαι από αυτή την πλευρά της ψυχοθεραπείας. Βέβαια, όπως θα δούμε, δεν περιέχουν όλα τα είδη ψυχοθεραπείας το αναπτυξιακό κομμάτι ...
Η ψυχοθεραπεία άρχισε να γίνεται της μόδας και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Παραδοσιακά βασίζεται στη λεκτική επικοινωνία ανάμεσα στον ασθενή και τον ειδικό θεραπευτή (ψυχίατρο ή ψυχολόγο), με την χρησιμοποίηση ειδικών τεχνικών, που εμπνέονται από μια συγκεκριμένη ψυχολογική θεωρία για την ανθρώπινη φύση. Υπάρχουν όμως και διάφορες δευτερεύουσες μορφές ψυχοθεραπείας που στηρίζονται στη σωματική διάσταση και την μη λεκτική έκφραση, όπως η Ραϊχική, το ψυχόδραμα, η εικαστική, κλπ.
Πόσα είδη υπάρχουν;
Τύποι ψυχοθεραπειών
Η ψυχοθεραπεία καλύπτει έναν μεγάλο αριθμό μεθόδων θεραπείας, που κάθε μια αναπτύχθηκε από τις διαφορετικές θεωρίες για τις αιτίες των ψυχολογικών προβλημάτων και των ψυχικών διαταραχών. Υπάρχουν περισσότερα από 400 είδη ψυχοθεραπείας, αλλά μόνο μέρος από αυτά έχει βρει ευρεία αποδοχή. Οι επικρατούσες σήμερα είναι η ψυχοδυναμική (ψυχαναλυτικού τύπου), όπου κυρίαρχο ρόλο έχουν οι ασυνείδητες συγκρούσεις, η συμπεριφορική, όπου η φυσιολογική και παθολογική συμπεριφορά θεωρούνται προϊόντα μάθησης και τέλος η ανθρωπιστική/υπαρξιακή σχολή, που δίνει πρωταρχική σημασία στην ανθρώπινη ελευθερία βούλησης.
Στην Ελλάδα αυτή η τρίτη σχολή δεν έχει βρει μεγάλη εξάπλωση σε αντίθεση με δύο άλλες πιο όψιμες κατευθύνσεις : την γνωσιακή, που εστιάζεται στις νοητικές λειτουργίες και τις κεκτημένες πεποιθήσεις, και την συστημική, που εξετάζει το άτομο στο εσωτερικό ενός συστήματος αλληλεπιδράσεων. Εφαρμογή της τελευταίας είναι η Οικογενειακή Θεραπεία.
Σε κάθε ένα από αυτά τα βασικά ρεύματα υπάρχουν διάφορες παραλλαγές και συνδυασμοί, όπως η μορφολογική Gestalt therapy, του Friz Perls,που δίνει έμφαση στη σύλληψη του ατόμου ως όλου, η συνδιαλεκτική του Eric Berne, η πελατοκεντρική (προσωποκεντρική) του Carl Rogers και η λογοθεραπεία (Logotherapy) του Victor Frankl.
Συνθετική ψυχοθεραπεία :
Ο βασικός σκοπός και η ύψιστη αξίωση κάθε έμπειρου και ικανού ψυχοθεραπευτή είναι, να διαμορφώσει ένα προσωπικό ψυχοθεραπευτικό μοντέλο το οποίο να ανταποκρίνεται στην σε βάθος προσωπική του κλινική γνώση κι εμπειρία, συλλέγοντας και ενσωματώνοντας θεραπευτικές ιδέες και τεχνικές από τις επικρατούσες ψυχοθεραπευτικές σχολές και θεωρίες. Κατά την Συνθετική Ψυχοθεραπεία, όχι μόνο είναι δυνατόν, αλλά είναι και αναπόφευκτο κάθε ψυχοθεραπευτής να οδηγείται στην δημιουργία ενός μοναδικού, προσωπικού ψυχοθεραπευτικού σχήματος, το οποίο, λαμβάνοντας υπόψη την προσωπική του ιδεολογία & θέαση της πραγματικότητας μέσα από τα μάτια του συγκεκριμένου θεραπευτή, είναι σε θέση να παρέχει ερμηνευτικούς κανόνες των μηχανισμών εξέλιξης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, και τελικά να συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη θεραπευτική παρέμβαση, υπερβαίνοντας τα ήδη υπάρχοντα θεωρητικά μοντέλα στο χώρο της ψυχοθεραπείας. Όπως έγραψε ο Carl Jung (1928), «Αυτός είναι κι ο λόγος που συμβουλεύω κάθε νέο ψυχοθεραπευτή: μάθε καλά τις θεωρίες σου, ώστε να είσαι σε θέση να τις αφήσεις στην άκρη όταν αγγίξεις το θαύμα της ανθρώπινης ψυχής. Όχι οι (ψυχοθεραπευτικές) θεωρίες, αλλά η δική σου δημιουργική ατομικότητα είναι αυτή που θα πρέπει να παίρνει τις αποφάσεις (στην ψυχοθεραπεία)».
Σύμφωνα με την Συνθετική Ψυχοθεραπεία, καμία μεμονωμένη σχολή και μορφή ψυχοθεραπευτικής πρακτικής δεν μπορεί να είναι απολύτως αποτελεσματική, ούτε να ικανοποιεί επαρκώς τα αιτήματα όλων των ατόμων ή των συστημάτων που ζητούν βοήθεια από την ψυχοθεραπεία. Γι' αυτόν τον λόγο, η συνθετική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εξατομίκευση της θεραπευτικής πρακτικής σύμφωνα με τα αιτήματα και τις προσωπικές ανάγκες κάθε ανθρώπου που ζητά βοήθεια. Ο ψυχοθεραπευτής θέτει ως ύψιστη προτεραιότητα της δουλειάς του την διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος που «εμπεριέχει» και στηρίζει με σεβασμό και βαθιά αίσθηση ειλικρινούς αποδοχής τις ανάγκες και τα αιτήματα του θεραπευόμενου. Η συνθετική προσέγγιση έχει στόχο την εξοικείωση κι εκπαίδευση του ψυχοθεραπευτή σε όλες τις θεραπευτικές σχολές, ώστε να μπορεί να συνθέτει θεωρίες και τεχνικές ανάλογα με τα συμφραζόμενα της περίπτωσης του εκάστοτε πελάτη/ θεραπευόμενου. Παρόλο που αυτό ακούγεται φιλόδοξο και απαιτεί αρκετή πείρα και κατάρτιση, είναι ωστόσο ένας ιδανικός τρόπος προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία, καθώς παίρνει τις πιο κατάλληλες θεωρητικές ιδέες και πρακτικές τεχνικές από τις βασικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και τις συνθέτει σε ένα αμάλγαμα ειδικά προσαρμοσμένο στις θεραπευτικές ανάγκες των ανθρώπων που έχουν ανάγκη από ψυχοθεραπευτική βοήθεια. Η σύνθεση των διαφόρων μεθόδων και τεχνικών είναι πιο αποτελεσματική όταν δεν γίνεται οριζόντια (σε ένα χαοτικό συνονθύλευμα τεχνικών) αλλά κατακόρυφα, με την έννοια της ιεράρχησης των προβλημάτων. Έτσι οι διάφορες ψυχοθεραπείες μπορούν να ταξινομηθούν σε επίπεδα, ανάλογα με τη φύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζονται και των στόχων που εστιάζονται. Οι Ασσατζιόλι-Γιούνγκ θεωρούν ζωτικής σημασίας τη συνθετική ανάλυση που θα οδηγήσει στην ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας και την ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναμικού, πέραν της αναλυτικής φάσης της ψυχοθεραπείας.
Η Ψυχοσύνθεση είναι μια συνολική θεώρηση της ανθρώπινης ανάπτυξης που βασίζεται στην ανακάλυψη και την έκφραση του ανώτερου Εγώ.
Στην πράξη όμως έχει παρατηρηθεί ότι τα αποτελέσματα της ψυχοθεραπείας δεν φαίνεται να εξαρτώνται από τη σχολή στην οποία ανήκει ο ψυχοθεραπευτής, ούτε από την μέθοδο την οποία χρησιμοποιεί . Όσο πολύτιμα και αν είναι αυτά τα μεθοδολογικά σχήματα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην πράξη παρατηρούνται όλα τα είδη των παραλλαγών αναφορικά με τον τρόπο εργασίας των ψυχοθεραπευτών και το είδος της θεραπευτικής σχέσης. Το εύρος των ατομικών διαφορών είναι ακόμη μεγαλύτερο φυσικά στις λιγότερο συστηματοποιημένες ψυχοθεραπευτικές σχολές . Είναι ενδιαφέρουσα η συστηματική προσπάθεια ανίχνευσης των στοιχείων εκείνων που είναι κοινά σε όλες τις μορφές ψυχοθεραπείαας, που για πολλούς ερευνητές είναι ενδεχομένως αυτά που παίζουν το μεγαλύτερο ρόλο.
Μια παρόμοια έρευνα στάθηκε η αφορμή για τη δημιουργία του Νευρογλωσσικού προγραμματισμού, NLP την δεκαετία του 1970 στην Καλιφόρνια από τον γλωσσολόγο Τζον Γκρίντερ και ο μαθηματικό Ρίτσαρντ Μπάντλερ. Σκοπός του ήταν αρχικά να βρουν την διαφορά μεταξύ της συμπεριφοράς ανθρώπων που είναι απλώς καλοί σε κάτι και της συμπεριφοράς ανθρώπων που ξεχωρίζουν. Έτσι μελέτησαν τον τρόπο λειτουργίας των πιο επιτυχημένων ψυχοθεραπευτών ανεξαρτήτως του θεωρητικού μοντέλου που χρησιμοποιούσαν. Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους οδήγησαν στη δημιουργία μιας πρακτικής και αποτελεσματικής μεθόδου λειτουργικού επαναπρογραμματισμού με πολλές εφαρμογές : από τη συμβουλευτική και την εκπαίδευση έως τις πωλήσεις, τις διαπραγματεύσεις, το μάνατζμεντ και την αποτελεσματική ηγεσία.
Ο Νευρο-Γλωσσικός Προγραμματισμός χρησιμοποιείτε για ν' αλλάξουμε μη επιθυμητές συμπεριφορές οι οποίες μας κρατάνε μακριά από τους στόχους που θέλουμε να επιτύχουμε. Αντικαθιστούμε τις μη επιθυμητές καταστάσεις, συμπεριφορές ή και στρατηγικές με νέες οι οποίες θα υποστηρίξουν τους στόχους που θέτουμε.
Ο Judd Marmor με τον Franz Alexander μελέτησαν συστηματικά και κατέγραψαν λεπτομερώς τις ψυχοθεραπευτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ θεραπευτών και ασθενών τους. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ψυχοθεραπεία είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία , που είναι άσχετη με την πεποίθηση του κάθε θεραπευτή. Ο Marmor, στηριζόμενος στα πειραματικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι ελάχιστες παραλλαγές στα λεκτικά και μη λεκτικά μηνύματα του θεραπευτή είναι ικανά να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο της ομιλίας του ασθενή, πίστευε ότι η υποτιθέμενη ουδετερότητα του ψυχαναλυτή είναι ένας μύθος. Ο κάθε ψυχαναλυτής με τις ερωτήσεις και τις ερμηνείες του, τον τόνο της φωνής του και γενικά με τη λεκτική επικοινωνία του μεταβιβάζει, σύμφωνα με τους νόμους της μάθησης, στον ασθενή του τόσο τους στόχους της θεραπείας, όσο και το σύστημα των αξιών του.
Η θεραπευτική σχέση είναι η καρδιά της κάθε ψυχοθεραπείας. Στην προσωποκεντρική μάλιστα θεραπεία του Κ. Ρόντζερς, είναι το Α και το Ω. Για έναν τέτοιο σύμβουλο είναι μάταιο και εκτός θέματος να παρέχει συμβουλές ή να δίνει κατευθύνσεις ή ακόμα και να κάνει ερμηνείες. Ο μόνος που γνωρίζει το καλύτερο για τον εαυτό του είναι ο ίδιος ο πελάτης και ο σύμβουλος βρίσκεται εκεί για να τον διευκολύνει να το ανακαλύψει. Σύμφωνα με τον Rogers μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει μια πανίσχυρη κινητήριος δύναμη η οποία τον ωθεί ασταμάτητα να συντηρείται, να διαφοροποιείται, να διευρύνεται, να αυτονομείται, να πραγματώνει το δυναμικό του. Αυτή η δύναμη μπορεί να καταπιεστεί και να αδρανοποιηθεί κάτω από αντίξοες συνθήκες. Η θεραπεία δεν είναι εδώ παρά η δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου ασφάλειας και άνευ όρων αποδοχής, που επιτρέπει την ενεργοποίηση της εσωτερικής του δύναμης.
Βασικό στοιχείο θεραπευτικής σχέσης είναι η ενσυναίσθηση ή
συναισθηματική κατανόηση (empathy). Συχνά περιγράφεται ως «η ικανότητα να βλέπεις τον κόσμο με τα μάτια του άλλου», κάτι που υπονοεί ότι πρόκειται για την ανάπτυξη της ικανότητας να γνωρίζεις αυτό που κάποιος σκέφτεται και νιώθει σε μια δεδομένη κατάσταση, χωρίς άμεση εμπλοκή, δηλαδή διατηρώντας ταυτόχρονα την αναγκαία απόσταση. Η ενσυναίσθηση αποτελεί μια ικανότητα που μαθαίνεται . Συχνά συγχέεται με την συμπάθεια, που όπως λέει η λέξη είναι μια συναισθηματική αντίδραση, άμεση και μη ελεγχόμενη, η οποία κατακλύζει το άτομο όταν αυτό ταυτίζεται με κάποιο άλλο. Για το λόγο αυτό, μπορεί να οδηγήσει σε μη αποτελεσματική παροχή βοήθειας. Σ' αυτή την περίπτωση αισθανόμαστε ότι οι άλλοι μας απορροφούν ενέργεια και μας εξαντλούν. Η παρεχόμενη ενέργεια της συνταύτισης μόνο προσωρινή και επιδερμική ανακούφιση προσφέρει στο άλλο άτομο που θα επιστρέψει για νέα τροφοδοσία ...
Η ενσυναίσθηση έχει αποδεδειγμένα νευροβιολογική βάση στους λεγόμενους καθρεπτικούς ή κατοπτρικούς νευρώνες. Μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις στον κόσμο της Νευροψυχολογίας και των Νευροεπιστημών γενικότερα είναι η προ δεκαετίας ανακάλυψη των καθρεφτικών νευρώνων (mirror neurons) αρχικά στους εγκεφάλους των πιθήκων του είδους μακάκ (macaque) και αργότερα και στον άνθρωπο. Οι νευρώνες αυτοί, οι οποίοι βρίσκονται κυρίως στον κινητικό και στον αισθητηριακό φλοιό (οπίσθιος μετωπιαίος λοβός και πρόσθιος βρεγματικός αντίστοιχα) και θεωρείται ότι έχουν κάποια άμεση σχέση με τις κοινωνικές δεξιότητες των πρωτευόντων θηλαστικών, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονται: μίμηση, ενσυναίσθηση, θεωρία του νου αλλά και η ανάπτυξη της γλώσσας. Πειράματα απέδειξαν πως οι νευρώνες αυτοί πυροδοτούνται τόσο όταν οι πίθηκοι κάνανε κινήσεις π.χ. για να αρπάξουν το φαγητό τους, όσο και όταν βλέπανε κάποιον άλλο να κάνει παρόμοιες κινήσεις. Αργότερα βρέθηκε πως οι νευρώνες αυτοί διαιρούνται σε διάφορες υπο-ομάδες, καθεμιά από τις οποίες ανταποκρίνεται σε πολύ συγκεκριμένες κινήσεις.
ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ :
Τώρα θα δούμε τη σχέση ψυχοθεραπείας και φιλοσοφίας. Ως γνωστόν η ψυχολογία προήλθε από την φιλοσοφία και γρήγορα προσπάθησε να αποσχισθεί από αυτήν για να δημιουργήσει επιστημονική μεθοδολογία και προφίλ. Έτσι την θετικιστική περίοδο αναπτύχθηκε η βιολογική ψυχολογία που στηρίχτηκε κυρίως σε πειράματα με τα ζώα και μελέτησε νευροφυσιολογικές λειτουργίες και συμπεριφορές. Ακόμη και σήμερα ο συμπεριφορισμός είναι ένας κεντρικός κλάδος της ψυχολογίας με εφαρμογή και στην ψυχοθεραπεία. Οφείλουμε στο έργο του Freud την είσοδο στην περίοδο του υποσυνειδήτου και των συμβολικών αναπαραστάσεων των ψυχικών διαταραχών. Σιγά σιγά ολοκληρώνοντας ένα κύκλο η ψυχολογία σε μεγάλο βαθμό επέστρεψε στην αφετηρία της εμπλουτισμένη από το ταξίδι της με εμπειρίες και μεθοδολογικά εργαλεία. Έτσι κλείνει το χάσμα μεταξύ επιστήμης, φιλοσοφίας και μεταφυσικής, που είναι η αναζήτηση, όχι κάποιας ειδικής γνώσης, αλλά της καθαρής συνειδητότητας.
Το περίφημο «Γνώθι σ' αυτόν» σημαίνει στην πραγματικότητα γνώρισε ποιός δεν είσαι! Όλα αυτά που μπορεί να μάθει κανείς για τον εαυτό αφορούν περισσότερο την προσωπικότητα και λιγότερο τον πραγματικό εαυτό ! Θα έπρεπε συνεπώς να λέγεται «προσωπογνωσία» και όχι αυτογνωσία. Αυτό που Είμαστε είναι Μυστήριο που βιώνεται, αλλά δεν περιγράφεται. Η Δελφική Αυτογνωσία στοχεύει στην ευδαιμονία, που προϋποθέτει τον δαήμονα άνθρωπο, τον ειδήμονα, τον γνώστη (εκ του δαίω, μανθάνω, εξ ου και ο σοφός δαίμων του Σωκράτη), τον έμπειρο επιστήμονα του Εσωτερικού Διαστήματος.
Ο Ιωάννης Νέστορος, καθηγητής κλινικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, λέει ότι έμαθε πολύ περισσότερη ψυχολογία στα μαθήματα των αρχαίων ελληνικών, στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, παρά στις πανεπιστημιακές και μεταπτυχιακές του σπουδές! Ήδη από τον 6ο αιώνα π.χ. στα Ασκληπιεία είχαν αναγάγει σε επιστήμες την νοοθεραπεία, την εγκοίμηση στο άβατο του ναού και την μετάνοια, δηλαδή την αλλαγή του τρόπου σκέψης. Ο Σωκράτης θεωρείται από πολλούς ο ιδρυτής της ψυχοθεραπείας, αφού εισήγαγε την μαιευτική και διαλεκτική μέθοδο . Το άτομο οδηγείται να φθάσει μόνο του στη λύση του προβλήματος.
Το ίδιο μπορούμε να ισχυριστούμε για τον Επίκτητο και τον Επίκουρο όσον αφορά την γνωσιακή ψυχοθεραπεία. Οι ρίζες όμως της αρχαιοελληνικής ψυχοθεραπείας είναι πολύ πιο βαθιές. Η ίδια η μυθολογία εμπεριέχει τόσο μια βαθιά κατανόηση των παθών της ψυχής όσο και μια οδό κάθαρσης και μετουσίωσης. Αυτή η άποψη έρχεται σε συμφωνία με τη δήλωση του Karl Jaspers (1883-1969) στο βιβλίο του γενική Ψυχοπαθολογία : « Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να είναι παράλληλα και φιλόσοφος, είτε του αρέσει, είτε όχι ».
Δεν είναι λοιπόν παράξενο που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ο κλάδος της φιλοσοφικής συμβουλευτικής και φιλοσοφικής ψυχοθεραπείας που έρχονται να δώσουν απαντήσεις κυρίως σε υπαρξιακά ζητήματα που δημιουργούν έντονο άγχος και ψυχολογικά αδιέξοδα. Ό υπαρξισμός αποτελεί μια από τις σηματικότερες φιλοσοφικές σχολές που επηρέασαν την ψυχολογία και την ψυχιατρική στον τομέα της ψυχοθεραπείας. Στους επιφανείς υπαρξιστές συγκαταλέγονται ο Δανός Soren Kierkegaard, ο Nitzsche, ο Dostojevsky, ο Bergson και οι Hurssel (ιδρυτής της φαινομενολογίας) και ο μαθητής του Martin Heidegger. Από τους πιο σύγχρονους ο Jean Paul Sartre, ο Albert Camus και ο Victor Frankl, o Rollo May, o Paul Tilich, o Medard Boos και o Ludwing Binswanger.
Αυτό το είδος αυτογνωσίας δεν προσφέρει μόνο απαντήσεις στις βαθύτερες ανάγκες των εσωτερικών ερευνητών αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως πρακτική θεραπευτική μέθοδος.
Ο Μάνουελ Σοχ , ένας φωτισμένος Ελβετός ψυχολόγος, μυστικιστής και θεραπευτής έχει ονομάσει Time Therapy, μια μέθοδο θεραπείας που εστιάζεται αποκλειστικά στην άχρονη διάσταση της συνειδητότητας και στο δυναμικό των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Σοχ η αναδρομή στα τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος είναι αναποτελεσματική και καθηλώνει το άτομο σε μια ανακύκλωση των παλαιών προτύπων. Αναζητώντας άλλους υπευθύνους γι αυτό που είμαστε παραμένουμε εγκλωβισμένοι. Το παρελθόν γίνεται συνεχώς μέλλον. Με λίγα λόγια κανείς δεν μπορεί να χρησιμοποιεί τον χρόνο για να βγει έξω από τον χρόνο. Η προσπάθεια εστίασης της προσοχής στο παρόν απαιτεί κάποιο ...μέλλον. Γι' αυτό δε μπορούμε βέβαια να καταστρέψουμε το χρόνο μέσα από το χρόνο, δε μπορούμε να καταστρέψουμε τις ψευδαισθήσεις μας, μόνο να τις αναγνωρίσουμε. Η ελευθερία δεν επιτυγχάνεται ούτε με τη φυγή σε πνευματικές new age φαντασιώσεις. Το Time Therapy ενσωματώνει Βουδιστικές και Ταοϊστικές διδασκαλίες (αλλά και σύγχρονων Δασκάλων, όπως του Κρισναμούρτι και του Όσσο) σε δυτικές ψυχολογικές μεθοδολογίες. Η έμφαση δίνεται όχι στην ανάλυση και ερμηνεία και την καταπολέμηση των ψυχολογικών αδυναμιών, αλλά στην αποστασιοποιημένη παρατήρησή τους από την άχρονη διάσταση της συνειδητότητας, στην οποία εδράζονται τα χαρίσματα και το δυναμικό του ανθρώπου. Προϋπόθεση είναι η αποδέσμευση από αυτό που ονομάζουμε «εγώ», ή τη στενή αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας. Ο κάθε άνθρωπος είναι κάτι πολύ ευρύτερο από το νου. Ο νους περιορίζεται στο χρόνο και αυτός ο περιορισμός είναι η κύρια αιτία της μιζέριας μας. Δεν υπάρχουν προβλήματα έξω από τον χρόνο, ζώντας στο εδώ και τώρα! H ίδια η προσπάθεια της αλλαγής ενισχύει και κρυσταλλώνει την προσωπική ιστορία με τα προβλήματά της. Χρειάζεται μόνο κατανόηση αυτού που συμβαίνει για να ξεφύγουμε από την στενή προοπτική της ταύτισης και να έρθουμε σε επαφή με το απεριόριστο-άχρονο διάστημα των δυνατοτήτων μας. Βλέπουμε ότι υπάρχει σύμπτωση απόψεων τόσο με τον Γιουνγκ όσο και με τον Assagioli, που προείδαν τη θεραπευτική αξία της επέκτασης της συνειδητότητας και της ενσωμάτωσης των δημιουργικών ενεργειών που αποκαλύπτονται.
Ο Κεν Γουίλμπερ στο βιβλίο του Ψυχολογία της απελευθέρωσης, πραγματοποιεί μια διερεύνηση και σύνθεση ολόκληρου του φάσματος της συνείδησης, δηλαδή τους διαφορετικούς, πολλούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε ν΄απαντήσουμε στο ερώτημα «ποιος είμαι;».
Δεν υπάρχει ένα, αλλά πολλά επίπεδα ταυτότητας για ένα άτομο, και δεν έχει νόημα να αποφανθεί κάποιος αν κάποιο επίπεδο είναι «σωστότερο», «ακριβέστερο», ή πιο «αληθινό». Ο Wilber περιγράφει συνοπτικά πέντε κύριους τύπους ή επίπεδα ταυτότητας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι υπάρχουν ποικιλίες/ αποχρώσεις (κάτι σαν το φάσμα του ουράνιου τόξου). Έτσι λοιπόν, η φυσιολογική μας συνειδητότητα (δηλαδή αυτό που φέρνει πρόχειρα στο νου του ο καθένας όταν προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα «Ποιος είμαι;») δεν είναι παρά ένας τύπος μέσα σ' ένα σύνολο διαφορετικών μορφών συνειδητότητας. Η πιο διευρυμένη μορφή είναι η «κοσμική» ή «ενοποιημένη» συνείδηση. Ωστόσο, «τεμαχίζουμε» την εμπειρία μας και υψώνουμε φράγματα (διαχωριστικές γραμμές) στη συνείδησή μας, γύρω από τα οποία στήνονται «διαμάχες» (συγκρούσεις, άγχη, οδύνες, απελπισίες), γεγονός που οδηγεί στην αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό και στη δέσμευση ενέργειας. Η αντίστροφη πορεία (διεύρυνση της συνείδησης με την υπέρβαση των φραγμάτων) οδηγεί στην απελευθέρωση και την αυτοπραγμάτωση.
Ποιοι είναι οι γνωστότεροι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι ορίζουν τις διαχωριστικές γραμμές;
Η πιο συχνή διαχωριστική γραμμή είναι αυτή του δέρματος: το παγκόσμιο αποδεκτό όριο της διαχωριστικής γραμμής εαυτός /μη εαυτός. Ένα ακόμα όριο μέσα στον συνολικό οργανισμό είναι ο δυαδισμός ψυχής και σώματος (η βάση του δυτικού πολιτισμού). Τέλος, το άτομο πολλές φορές τοποθετεί διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε όψεις της δικής του ψυχής. Εκεί, η γραμμή πυρός βρίσκεται μέσα στην ίδια του την «ψυχή, γιατί ταυτίζεται μόνο με ορισμένες όψεις της ψυχής του (με την περσόνα), ενώ αισθάνεται το υπόλοιπο τμήμα της σαν «μη εαυτό», μια ξένη απόμακρη και τρομακτική περιοχή (σκιά)
Το άτομο έχει τη δυνατότητα να χαρτογραφήσει ξανά την ψυχή του και να βρει μέσα του περιοχές που θεωρούσε απίθανες, ανέφικτες ή ανεπιθύμητες. Εφόσον διαφορετικός τρόπος προσέγγισης είναι κάθε φορά ο κατάλληλος για να υπάρξει πρόσβαση σε διαφορετικό επίπεδο, υπάρχει και σύντομη αναφορά στις προσπάθειες του ανθρώπου να μελετήσει αλλά και να θεραπεύσει τις διαφορετικές «αποξενώσεις» του εαυτού, π. χ. η ψυχανάλυση, η διαδρασική ανάλυση, η ψυχολογία του εγώ, ο μπιχεβιορισμός κ.α. αφορούν το φράγμα που διαχωρίζει το «εγώ» στη σκιά και στην περσόνα, η θεραπεία «Γκεστάλτ», η υπαρξιακή ανάλυση, η λογοθεραπεία, η βιοενεργητική ανάλυση κλπ. είναι η κατάλληλοι τρόποι πρόσβασης στο διαχωρισμό του συνολικού οργανισμού σε «νου» και «σώμα», ενώ η ψυχολογία του Γιουνγκ και οι ανατολικές φιλοσοφίες (ινδουισμός βεντάτα, μαχαγιάνα, εσωτερικός ισλαμισμός, εσωτερικός χριστιανισμός, ταοϊσμός, ιουδαϊσμός κ.α.) στοχεύουν στη ενοποιημένη συνείδηση (εδώ το άτομο νιώθει πως είναι ένα με το σύμπαν, ο πραγματικός του εαυτός ταυτίζεται με ολόκληρη τη δημιουργία). Η ενοποιημένη ή κοσμική συνείδηση, είναι, κατά τον συγγραφέα η φύση και η ουσιαστική κατάσταση όλων των αισθανόμενων όντων.
Τα περισσότερα από τα προβλήματά μας είναι προβλήματα φραγμάτων. Ο τρόπος με τον οποίο αγωνιζόμαστε συνήθως για να επιλύσουμε αυτά τα προβλήματα είναι η προσπάθειά μας να απαλείψουμε το ένα μέλος του ζεύγους. Προσπαθούμε π.χ. να εξαφανίσουμε το κακό, το φόβο, την αδυναμία κλπ., κι έχουμε την τάση να αντιμετωπίζουμε το φράγμα σα να είναι κάτι πραγματικό. «Ο παράδεισος ερμηνεύεται γενικά όχι σαν σημείο υπέρβασης των αντιθέτων, αλλά σαν τόπος συσσώρευσης όλων των θετικών τμημάτων των ζευγών των αντιθέτων». Ωστόσο, όλα τα αντίθετα (μέρα/ νύχτα, επιτυχία/αποτυχία, ζωή/θάνατος, καλό/κακό, παρελθόν/μέλλον, υποκείμενο/αντικείμενο, δομή/λειτουργία κ.α.), - πέραν του ότι «το θετικό ορίζεται μόνο με όρους του αρνητικού»- μοιράζονται μεταξύ τους μια υπονοούμενη ταυτότητα (όπως το κοίλο και το κυρτό, ή η αγορά και η πώληση, είναι αδιαίρετες όψεις του ίδιου συμβάντος). Τα αντίθετα μπορούν να γίνουν συμπληρωματικές όψεις της μίας και αυτής πραγματικότητας (Βον Μπερτάλανφι).
Ο άνθρωπος που θέλει να απελευθερωθεί από την ψευδαίσθηση των αντιθέτων, δε βάζει πια το ένα αντίθετο να παλεύει με το άλλο, αλλά αναζητά ένα κέντρο συνείδησης που να τα υπερβαίνει και τα δυο. («Η απελευθέρωση δεν είναι απελευθέρωση από το αρνητικό, αλλά απελευθέρωση από όλο το ζεύγος των αντιθέτων», Μπαγκαβάντ Γκιτά). Η αποκάλυψη της χωρίς φράγματα πραγματικότητας, σημαίνει απλά να δούμε όλα τα φράγματα σαν ψευδαισθήσεις. Με αυτό τον τρόπο η διαμάχη δεν επιλύεται αλλά διαλύεται.
Υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπειών, όπως η ψυχαναλυτική (που βασίζεται στην θεωρία του Freud), η γνωσιακή- συμπεριφορική, η διαπροσωπική, η συστημική, η οικογενειακή, κ.λ.π Η ψυχοθερπεία μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική.
Mέχρι πρόσφατα η πνευματική ζωή αποτελούσε αντικείμενο ενασχόλησης των θρησκειών, των μεταφυσικών φιλοσοφιών και των διαφόρων εσωτερικών συστημάτων, ανατολικής κυρίως προέλευσης. Ο διχασμός γνώσης και αξιών οδήγησε την επιστήμη σε μια αποκλειστικά τεχνοκρατική-μηχανιστική αντίληψη του κόσμου, με αποτέλεσμα την απάνθρωπη αναλγησία μπροστά στις τραγικές συνέπειες των εφαρμογών της. Από την άλλη, οι οργανωμένες θρησκείες στέκονται συχνά εμπόδιο στην επιστημονική εξέλιξη, που την αντιμετωπίζουν με καχυποψία, ενώ ισχυρίζονται ότι κατέχουν την απόλυτη αλήθεια στα πνευματικά ζητήματα. Τις τελευταίες δεκαετίες προωθείται με δύναμη μια βαθιά αλλαγή στη φιλοσοφία της επιστήμης, που διευρύνει τους ορίζοντές της και επαναπροσδιορίζει τους στόχους της. Πολλές από τις έννοιες που μέχρι τώρα θεωρούνταν ότι ήταν αποκλειστική περιουσία των θρησκειών, σήμερα έχουν αποκτήσει φυσιοκρατικό χαρακτήρα, δηλαδή βρίσκονται μέσα στη δικαιοδοσία της επιστημονικής έρευνας. Βρίσκεται σε εξέλιξη στη Δύση η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης συστηματικής και εμπειρικά δομημένης γενικής ψυχολογίας, που περιλαμβάνει τα βάθη, αλλά και τα ύψη της ανθρώπινης φύσης. Το ανθρωπιστικό πρότυπο της ψυχικής υγείας δεν είναι πια ο μέσος, νευρωτικά προσαρμοσμένος άνθρωπος, αλλά ο ολοκληρωμένος, αυτοπραγματωμένος ή εξατομικευμένος άνθρωπος. Αυτό το είδος του ανθρώπου έχει ενεργοποιήσει και αναπτύξει όλες τις πλευρές του σε μέγιστο βαθμό ( συμπεριλαμβανομένης και της πνευματικής του διάστασης) και έχει εναρμονιστεί με το σύμπαν.
Η Υπερπροσωπική ψυχολογία ανήκει στο μεγάλο φάσμα της Ανθρωπιστικής ψυχολογίας ( Humanistic Psychology), που έχει καθιερωθεί πλέον σαν μια εναλλακτική δυνατότητα απέναντι στην "αντικειμενική" συμπεριφορική (μηχανομορφική) ψυχολογία και στον ορθόδοξο φροϋδισμό.
Ο A.Maslow υποστηρίζει ότι η νέα αυτή τάση στην ψυχολογία αποτελεί μια επανάσταση, με την ίδια έννοια που έκαναν επαναστάσεις ο Γαλιλαίος, ο Δαρβίνος, ο Φρόϋντ και ο Μαρξ, δηλαδή εισάγοντας νέους τρόπους αντίληψης και σκέψης, νέες εικόνες του ανθρώπου και της κοινωνίας, νέες συλλήψεις της ηθικής και των αξιών. Σαν "τρίτη δύναμη" στη σύγχρονη ψυχολογία ενδιαφέρεται για θέματα που έχουν περιορισμένη θέση στις υπάρχουσες θεωρίες και συστήματα, π.χ. αγάπη, δημιουργικότητα, ύπαρξη, γίγνεσθαι, παιχνίδι, αυθορμητισμός, αυτονομία, υπευθυνότητα, νόημα, δικαιοσύνη, υπερβατική εμπειρία, έκσταση, αυτοπραγμάτωση και άλλα σχετικά θέματα. Αυτή η προσέγγιση εκφράζεται στα κείμενα ψυχολόγων και ψυχιάτρων όπως οι G.Allport, A.Angyal, R.Assagioli, J.Bugental, L.Binswanger, M.Boss, V.Frankl, E.Fromm, K.Goldstein, K.Horney H.Hartmann, W.James, R.Laing, R.May A.Maslow, J.Moreno, C.Moustakas, G.Μurphy, F.Perls, C.Rogers, P.Tillich, K. Wilber και πολλών άλλων, καθώς και σε ορισμένα από τα κείμενα των C.Jung, A.Adler και των υπαρξιακών φαινομενολόγων.
Ο Μaslow διακρίνει τρεις τομείς ή επίπεδα σ'αυτή τη Γενική Ψυχολογία :
α) Την ψυχολογία «Ε», που αναφέρεται στην ψυχολογία των ελλείψεων και των παθολογικών καταστάσεων.
β) Την ψυχολογία «Γ» ( του γίγνεσθαι), που ασχολείται με την πορεία της ανάπτυξης των δυνατοτήτων του ατόμου, προς το τρίτο επίπεδο.
γ) Την ψυχολογία «Υ» ( της ύπαρξης), που μελετά τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των αυτοπραγματωμένων ανθρώπων που εκλαμβάνονται ως το ιδανικό ψυχικό πρότυπο. Κατ'ουσίαν η ψυχολογία «Υ» είναι διαπροσωπική και Υπερπροσωπική καθ'όσον ο ολοκληρωμένος άνθρωπος έχει διευρύνει τα όρια της ατομικής του συνείδησης , ώστε να ταυτίζεται με τον Όλο. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται « Κοσμική Συνείδηση» ή « Υπέρτατη Ταύτιση», και τον συνδέει με ένα κόσμο που βρίσκεται πέρα από τον συμβατικό χωρόχρονο. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες που επιβεβαιώνουν πως ένας τέτοιος τύπος εμπειρίας ή γνώσης βρίσκεται στο κέντρο κάθε μεγάλης θρησκείας, τον Ινδουισμό, τον Ταοϊσμό, τον Βουδισμό, τον Χριστιανισμό, τον Ισλαμισμό και τον Ιουδαϊσμό. Έτσι, μπορούμε να μιλήσουμε δικαιολογημένα για την «υπερβατική ενότητα των θρησκειών». Η υπερπροσωπική ψυχολογία επιβεβαίωσε πως χωρίς το διατομικό και το υπερβατικό γινόμαστε άρρωστοι, βίαιοι, μηδενιστές και απαθείς. Ο άνθρωπος χρειάζεται κάτι "μεγαλύτερο από τον ίδιο" για να νοιώθει δέος απέναντί του και να του αφοσιώνεται με μια καινούργια νατουραλιστική, εμπειρική και όχι αναγκαστικά εκκλησιαστική έννοια, όπως περιέγραψαν περίφημα o H.Thoreau, o W.Whitman, o William James και ο John Dewey.
Η ψυχαναλυτική θεωρία και ο συμπεριφορισμός ανήκουν στο πρώτο βασικό επίπεδο της Γενικής Ψυχολογίας.
Σύμφωνα με τον Φρόϋντ υπάρχει ψυχολογικός ντετερμινισμός ή εσωτερική αιτιοκρατία. Κάθε συμπεριφορά, δηλαδή, υπακούει σε ορισμένα εσωτερικά αίτια (ένστικτα, ενορμήσεις), τα οποία "έλκουν" το άτομο σε δράση. Το συμπεριφοριστικό μοντέλο υποστηρίζει την εξωτερική αιτιοκρατία, δηλαδή ότι εξωτερικές ή περιβαλλοντικές δυνάμεις (ερεθίσματα) "ωθούν" την ανθρώπινη συμπεριφορά. Είναι προφανές, με βάση αυτές τις απόψεις πως το άτομο πάρα πολύ λίγα θα μπορούσε να κάνει για να ελέγξει την συμπεριφορά του, μια και το σενάριο γράφεται, διαμορφώνεται ή κατευθύνεται μηχανιστικά από άλογες εσωτερικές και τυχαίες εξωτερικές δυνάμεις.
Αντίθετη απέναντι σ' αυτές τις απαισιόδοξες θεωρίες στέκεται η ανθρωπιστική ψυχολογία που αντλεί ένα σημαντικό μέρος της φιλοσοφίας της από τον υπαρξισμό. Η υπαρξιακή ψυχολογία δεν δέχεται την εφαρμογή της αρχής της αιτιότητας, που χρησιμοποιείται στις φυσικές επιστήμες, στην ψυχολογία. Επίσης απορρίπτει τον θετικισμό, τον ντετερμινισμό και τον υλισμό. Θεωρεί ότι η ψυχολογία δεν μοιάζει με τις άλλες επιστήμες και γι' αυτό χρειάζεται να εφαρμόζει την δική της μέθοδο, που είναι η φαινομενολογική ανάλυση, και να στηρίζεται στις δικές της αρχές, όπως είναι : η ύπαρξη μέσα στον κόσμο, η ελευθερία, η υπευθυνότητα, η αυτοϋπέρβαση και άλλες που προέρχονται από την οντολογία του Heidegger. Στο σύνολό τους, οι περισσότερες φιλοσοφίες και θρησκείες, ανατολικές ή δυτικές, έχουν διχοτομήσει τον άνθρωπο, διδάσκοντας ότι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κανείς "ανώτερος" είναι να αποποιηθεί και να κατανικήσει το "κατώτερο". O ανθρωπιστικός υπαρξισμός αντιτάσσεται στον δυϊσμό του υποκειμένου (νους) και του αντικειμένου (σώμα, περιβάλλον), υποστηρίζοντας την ενότητα του ατόμου-μέσα-στον κόσμο. Οι άνθρωποι υπάρχουν, είναι μέσα στον κόσμο, αλλά παράλληλα επιθυμούν και μπορούν να υπερβούν τον κόσμο! Αυτό κατά τον Binswanger δεν σημαίνει να ελπίζουν παθητικά σε κάποιο εξωγήινο παράδεισο, αλλά να ξεπεράσουν εδώ και τώρα τα ίδια τους τα συνειδησιακά φράγματα. Και εδώ ακριβώς υπεισέρχεται η έννοια της υπευθυνότητας του ανθρώπου που συμβαδίζει με την ελευθερία του. Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από μια ενεργητική και όχι παθητική στάση απέναντι στη ζωή, που είναι μια συνεχής σειρά αποφάσεων, μέσα από τις οποίες αυτοκαθορίζεται. O Σαρτρ και άλλοι μιλούν για τον "εαυτό σαν έργο". Επιλέγει αδιάκοπα μεταξύ του να προχωρήσει μπροστά προς το άγνωστο ή να πάει προς τα πίσω, προς τη γνωστή ρουτίνα και το εύκολα προβλεπόμενο παρελθόν. Εάν επιλέξει το status quo θα βιώσει την υπαρξιακή ενοχή (αίσθημα χαμένων ευκαιριών) και θα ζήσει μια ζωή μη αυθεντική. Ένας μη πραγματωμένος άνθρωπος βρίσκεται, λίγο πολύ, σε εξαρτημένη θέση και προσπαθεί να εξασφαλίσει την απαραίτητη ενέργεια για την επιβίωσή του μέσα από ένα σκληρό αγώνα για δύναμη και εξουσία.
Ο E.Fromm υποστηρίζει ότι το κάθε άτομο στην προσπάθειά του να προσαρμοστεί μέσα στην κοινωνία υιοθετεί ένα κοινωνικό τύπο, πιστεύοντας ότι έτσι θα δώσει λύση στο πρόβλημα της μοναξιάς του και θα του εξοικονομήσει την απαιτούμενη ενέργεια. Αυτό οδηγεί συνήθως στις διάφορες μορφές του μη παραγωγικού κοινωνικού τύπου που είναι ο υποτακτικός, ο εκμεταλλευτής, ο σαδιστής, ο μαζοχιστής και ο αυτόματος τύπος. Αναγκαστικά, ο άνθρωπος αυτός που παρακινείται από τις ελλείψεις του, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κυβερνάει τον εαυτό του ή ότι ελέγχει τη μοίρα του. Είναι έρμαιο στην κριτική και την επιδοκιμασία των άλλων. Πρέπει να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες, τους κανόνες και τις ιδιοτροπίες τους, από φόβο μήπως υπονομεύσει τις πηγές του. Αυτό το είδος γεμάτης άγχους εξάρτησης γεννά επίσης εχθρότητα, που μειώνει ακόμα περισσότερο την ελευθερία.
Υγιής κοινωνικός τύπος είναι μόνο αυτός της παραγωγικής αγάπης, που εκφράζεται από το Αυτοπραγματωμένο άτομο. Όσο ένας άνθρωπος πλησιάζει προς την ιδανική αυτή κατάσταση, τόσο γίνεται λιγότερο εξαρτημένος και περισσότερο αυτόνομος και αυτοκατευθυνόμενος. Οι καθοριστικοί παράγοντες που τον κυβερνούν είναι τώρα πρωταρχικά εσωτερικοί, μάλλον, παρά κοινωνικοί και συνδέονται με την ανάπτυξη. Είναι οι νόμοι της δικής του βαθύτερης φύσης, οι ικανότητές και τα ταλέντα του, οι δημιουργικές του τάσεις, η ανάγκη να γνωρίσει τον εαυτό του, να ολοκληρώσει το δυναμικό του και να επιτελέσει την αποστολή του, που είναι υπηρεσία και ακτινοβολία. Εφ' όσον εξαρτάται λιγότερο από τους άλλους ανθρώπους, παρουσιάζει και λιγότερη απογοήτευση, λιγότερο άγχος και λιγότερη επιθετικότητα. Χρειάζεται λιγότερο τον έπαινο και την στοργή τους. Αυτονομία ή σχετική ανεξαρτησία από το περιβάλλον σημαίνει επίσης σχετική ανεξαρτησία από τις αντίξοες συνθήκες, όπως η κακοτυχία, τα χτυπήματα της μοίρας και η στέρηση. Οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζει ο προσωπικός εαυτός, ο βαθύτερος τα υπερβαίνει και παραμένει ανέγγιχτος, όπως ο βυθός του ωκεανού, όταν η επιφάνεια μαστίζεται από αφρισμένα κύματα. Τον γαλήνιο υπερπροσωπικό μάρτυρα, που βρίσκεται στο "μάτι του κυκλώνα", τον ανακαλύπτει στην υπέρβαση της ταύτισης με όλα τα αντικείμενα: φυσικά, νοητικά ή συναισθηματικά. Κάνει ότι και οποιοσδήποτε καθρέφτης, ο οποίος αντανακλά τέλεια και αμερόληπτα οτιδήποτε περάσει από μπροστά του, χωρίς να κατακρατά τίποτε. Ο υγιής αυτός τύπος δεν ανταποκρίνεται ασφαλώς στις συμβατικές νευρωσικές απαιτήσεις της κοινωνίας του, που συχνά τον αντιμετωπίζει με καχυποψία αν όχι με καθαρή εχθρότητα, καθ' ότι όχι μόνο δεν εντάσσεται στο γενικό πλαίσιο, αλλά της καθρεπτίζει όλες τις αντιφάσεις και τα κακώς κείμενα. Αυτή η αποδέσμευση από τον κόσμο και τις πιέσεις του δε σημαίνει ασφαλώς έλλειψη επαφής μ' αυτόν. Αντίθετα μάλιστα! Όταν ένα άτομο παρακινείται από τις ελλείψεις, η εξάρτηση από τους άλλους χρωματίζει έντονα και περιορίζει την ελευθερία των διαπροσωπικών σχέσεων. Το να βλέπει κανείς τους ανθρώπους πρωταρχικά σαν "ικανοποιητές των αναγκών" του ή σαν πηγές παροχής απόλαυσης, είναι μια επικίνδυνη αφαίρεση. Τα στοιχεία που δεν συνδέονται με τις ανάγκες του, είτε παραβλέπονται, είτε θεωρούνται βαρετά, εκνευριστικά, απειλητικά. Η αντικειμενική, ολιστική αντίληψη της μοναδικότητας ενός ανθρώπου καθίσταται δυνατή, μόνο όταν δεν απαιτούμε τίποτα από αυτόν, μόνο όταν δεν τον χρειαζόμαστε πιεστικά. Η απτή, αισθητική αντίληψη-απόλαυση, ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι πολύ περισσότερο εφικτή για εκείνους που αυτοπραγματώνονται (ή σε στιγμές αυτοπραγμάτωσης). Η επιδοκιμασία, ο θαυμασμός και η αγάπη βασίζονται τότε στα εγγενή χαρακτηριστικά του άλλου και όχι στην χρησιμότητά του. Αυτό το είδος αγάπης ονομάζεται <<αγάπη χωρίς ανάγκες>>.
Η ανάγκη για αγάπη, όπως την έχουν μελετήσει διάφοροι ερευνητές (Bowlby, Spitz, Levy) είναι συχνά μια "ασθένεια έλλειψης", μια ακόρεστη δίψα προσοχής, επιβεβαίωσης, ελέγχου και ασφάλειας. Το υγιές ολοκληρωμένο άτομο, μη έχοντας αυτές τις ελλείψεις να αναπληρώσει, δε χρειάζεται να δέχεται αγάπη παρά μόνο σε σταθερές μικρές δόσεις συντήρησης και μπορεί ακόμα και να κάνει χωρίς αυτές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κλινικές μελέτες υγιών ανθρώπων δείχνουν ότι παρόλο που χρειάζονται λιγότερο να παίρνουν αγάπη, είναι περισσότερο ικανοί να δίνουν αγάπη. Κατ' αυτή την έννοια είναι άνθρωποι γεμάτοι αγάπη, που ακτινοβολούν φυσικά και με ανιδιοτέλεια γύρω τους.
Σύμφωνα με την ανθρωπιστική θεώρηση, η ανθρώπινη φύση δεν είναι διόλου τόσο κακή, όσο έχει θεωρηθεί. Η καταστροφικότητα, ο σαδισμός, η σκληρότητα, η κακία κ.λ.π., δεν είναι εγγενείς ιδιότητες, αλλά μάλλον βίαιες αντιδράσεις ενάντια στη ματαίωση όχι μόνο των βασικών, αλλά και των γνήσια ανθρώπινων αναγκών, που πηγάζουν από την ιδιαιτερότητα της φύσης του : ανάγκη ενότητας με τα άλλα όντα, ανάγκη δημιουργίας, νοήματος, αυτοπραγμάτωσης, υπέρβασης.. Ο υπερπροσωπικός πυρήνας αυτής της Φύσης διέπεται από σοφία και αν του επιτρέψουμε να καθοδηγήσει τη ζωή μας, θα γίνουμε υγιείς, δημιουργικοί και ευτυχισμένοι. Αν η θεμελιώδης αυτή αρχή δεν γίνει αποδεκτή ή καταπιεστεί, τότε το άτομο, αργά ή γρήγορα, θα αρρωστήσει. Αυτή η βαθύτερη φύση δεν είναι τόσο πιεστική όσο τα ένστικτα. Είναι διακριτική και ντελικάτη και σκεπάζεται εύκολα από τη συνήθεια, την κοινωνική πίεση και τις εσφαλμένες τάσεις απέναντί της. Αν και φαινομενικά αδύναμη, δεν εξαφανίζεται τελείως ούτε στο διαταραγμένο άτομο. Έστω και αν την αρνείται κάποιος, εκείνη επιμένει υπόγεια, πιέζοντας μέχρι να πραγματωθεί.
Η μελέτη Ολοκληρωμένων ατόμων μπορεί να μας διδάξει πολλά για τα σφάλματά μας, για τα σημεία στα οποία υστερούμε, για τις σωστές κατευθύνσεις προς τις οποίες πρέπει να αναπτυχθούμε.
Πριν ακόμη αρχίσει το κύριο έργο της ανάπτυξης και για να υπάρξουν βαθιά, γερά θεμέλια στο οικοδόμημα, πρέπει να προηγηθεί η φάση της μεταστροφής, κατά την οποία το άτομο επαναπροσδιορίζει την πορεία του, κάνοντας στροφή 180 μοιρών. Από τη στάση του έχειν (και καταναλώνειν), σ' εκείνη του Είναι, όπως λέει ο Fromm. Αυτό η νέα κατεύθυνση προσφέρει ένα αυθεντικό νόημα σκοπό στη ζωή του ανθρώπου, οργανώνει τις ψυχικές του δυνάμεις και οδηγεί το άτομο έξω από το υπαρξιακό κενό και την επαναληπτική μηχανικότητα.
Συντελεσθείσα η μεταστροφή, το άτομο είναι πλέον έτοιμο για την κύρια μαθητεία-θεραπευτική διαδικασία. και την μύηση-εξοικείωση σε καινούργιες γνώσεις και επιγνώσεις, μέσα από καθοδηγούμενες βιωματικές εμπειρίες.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάδυση της αληθινής φύσης είναι, αρχικά, η εναρμόνιση όλων των στοιχείων της προσωπικότητας. Εάν ένα οποιοδήποτε μέρος παραληφθεί, αυτό θα λειτουργήσει ανασταλτικά και θα προσπαθήσει να εξοικονομήσει ενέργεια από τα ανεπτυγμένα τμήματα.
Ο Yung αναγνώρισε στη μεσαιωνική αλχημεία την αλληγορική περιγραφή αυτής της μεταμορφωτικής εμπειρίας. Το Magnum Opus, το Μεγάλο Έργο που αναλάμβαναν, είχε σαν κύριο σκοπό την παρασκευή "χρυσού", δηλαδή την αποκάλυψη εκείνου του πολύτιμου τμήματος της ανθρώπινης ύπαρξης, που παραμένει αναλλοίωτο.
Το συλλογικό ασυνείδητο, η πιο χαρακτηριστική έννοια της γιουνγκικής θεωρίας, εξασκεί μια κατευθυντική και επιλεκτική δράση πάνω στη συμπεριφορά του ατόμου. Επ' αυτού χτίζονται το εγώ και το προσωπικό ασυνείδητο. Αποτελεί την κοινή παγκόσμια ψυχική κληρονομιά και εκφράζεται μέσα από συμβολικές σκεπτομορφές, τα αρχέτυπα, που πιέζουν να εκφραστούν στη συνειδητή ζωή. Ο Yung ονομάζει Ταυτό ή Εαυτό ένα αρχέτυπο που εκφράζει τον αγώνα του ανθρώπου για ενότητα και αναπαριστάται διαμέσου διαφόρων συμβόλων, το πιο σημαντικό των οποίων είναι το Mandala ή μαγικός κύκλος. Στην ανατολική παράδοση το Mandala είναι ένα σύνθετο γεωμετρικό σχήμα που απεικονίζει την Ενόητα και την Ολοκλήρωση. Το Ταυτό είναι το κεντρικό, ιδεατό σημείο της ολοκληρωμένης προσωπικότητας, γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλα τα άλλα συστήματα. Η εκθρόνιση του εγώ από το κέντρο της προσωπικότητας και η μετακίνησή του στο Ταυτό είναι ο σκοπός της εξελικτικής πορείας που ο Yung ονόμασε εξατομίκευση. Το Ταυτό είναι στη βάση εκείνης της συμπεριφοράς που σπρώχνει τον άνθρωπο να αναζητά την Ολότητα, ειδικά μέσα από θρησκευτικές και μεταφυσικές οδούς. Οι αυθεντικές θρησκευτικές εμπειρίες αντανακλούν τις ποιότητες του Ταυτού, ενώ οι μορφές του Χριστού και του Βούδα αποτελούν τις πιο τέλειες εκφράσεις αυτού του αρχέτυπου. « Για το χριστιανό, το έργο της λύτρωσης είναι μια πράξη από τον άνθρωπο που χρειάζεται τη λύτρωση, για να τιμηθεί ο λυτρωτρής Θεός, ενώ η αλχημιστική μεταμόρφωση είναι έργο του ανθρώπου-λυτρωτή που αφιερώνεται στην υπηρεσία της θείας παγκόσμιας ψυχής, που κοιμάται μέσα στην ύλη και περιμένει τη λύτρωση». Γιάννης Αυγουστάτος Ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία :
Abraham H. Maslow, Ψυχολογία της Ύπαρξης, Δίοδος, 1995
Αbraham H. Maslow, Θρησκείες, Αξίες και Εκστατικές Εμπειρίες, Δίοδος, 1994.
Rollo May, Existential Psychology, Random House, 1961.
Carl Jung, Η Ολοκλήρωση της προσωπικότητας, Σπαγείρια,1989.
Εrich Fromm, Η Υγιής κοινωνία, Μπουκουμάνης,1973.
Κen Wilber, Ψυχολογία της Απελευθέρωσης, Ιάμβλιχος, 1990.
William James, Oι παραλλαγές της Θρησκευτικής Εμπειρίας, Printa, 1999.
Roberto Assagioli, Psychosynthesis : A Manual of Principles and Techniques, Hobbs, Dorman, 1965.
Viktor E.Frankl, Un Significato per L'Esistenza, Citta Nuova,1983.
Fritzof Capra, H Κρίσιμη Καμπή, Ωρόρα,1984.
-->-->-->-->-->-->